(Sus scrofa)
Zwierzę zaliczane do parzystokopytnych. Występuje na wszystkich
kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. W zależności od miejsca zamieszkania
występują u niego różnice morfologiczne (dobrym przykładem jest guziec czy też
babirussa posiadająca szable zawinięte nawet do 30 cm poza górną granicę szczęki).
Na wolności rzadko się to zdarza ale szacuje się, że dzik dożywać może nawet 20 lat.
I. Występowanie i siedlisko
Dziki jako środowisko bytowania obierają zazwyczaj spore kompleksy leśne,
usiane młodnikami, w których to czują się najpewniej. W okresie letnim nie gardzą
również noclegiem w trzcinowiskach, a nawet w łanie zboża (najczęściej żyta). W
okresie jesiennym ich ulubionym matecznikiem stają się wielkoobszarowe łany
kukurydzy, z których wychodzą jedynie aby zaczerpnąć wody lub poddać się błotnej
kąpieli w babrzysku. Miejsce spoczynku zazwyczaj dostosowane jest do panujących
warunków. W okresie mokrym i deszczowym próżno będzie szukać dzików w
podmokłych trzcinowiskach, wybiorą one raczej suche, gęste świerkowe młodniki
podszyte trawą. W okresie upałów niechętnie wybiorą za dzienną ostoję łany zbóż,
wystawiając się na gorące promienie słoneczne. Preferować będą natomiast podmokłe
młodniki a nawet trzcinowiska w okolicach cieków wodnych. Dlatego też poszukując
dzików w łowisku zwracać należy dużą uwagę na panujące warunki pogodowe. W
okresie zimy barłogi dzików często są wyściełane gałęziami i mchem, stanowiąc
sypialnię dla kilku dzików śpiących przysłowiowym pokotem, przylegając jeden do
drugiego i zapobiegając w ten sposób przed nadmierną utratą ciepła. W zimowych
barłogach w trzcinowiskach dziki potrafią budować z trzcin dużej wielkości budy, w
których to chronią się przed mrozem oraz obfitym opadem śniegu.
II. Charakterystyka ogólna
Dzik z wyglądu jest nieco podobny do świni domowej. Jednak podobieństwo
to wynikające z przynależności do jednej systematycznej rodziny, jest na tyle małe iż
nie da się pomylić przedstawicieli obu gatunków. Sylwetka dzika jest mniej okrągła,
wyglądająca na ciosaną z dużej beli drewna. Ubarwienie sukni w zależności od
genotypu może przechodzić od szarej, poprzez brązową aż do całkowicie czarnej.
Zdarzają się również dziki łaciate (ich wyprawiona skóra bywa często piękną ozdobą
myśliwskiego domostwa). Łeb dzika jest masywny o silnie wydłużonej części
przedniej, tworzącej gwizd, zakończony czułą tabakierą oraz orężem składającym się z
kłów dolnej szczęki (szabel) oraz górnej szczęki (fajek). Rozwój oręża występuje
zarówno u samców jak i samic, z tą różnicą że kły lochy (nazywane hakami)
zatrzymują się w rozwoju poprzez zasklepienie od strony części wzrostowej. Oczy
dzików są małe, ostrość wzroku jest również słaba (dziki uważa się za krótkowidzów).
Z zadu dzika wyrasta chwost będący najlepszym wskaźnikiem stanu psychicznego
zwierzęcia. Chwost opuszczony znamionuje dzika spokojnego, falujący lub kręcący się
świadczy iż dzik jest podekscytowany. U dzika zdenerwowanego lub zaniepokojonego
chwost uniesiony jest pionowo do góry. Nogi dzika, zwane biegami są krótkie i dość
grube, przystosowane do dużych obciążeń, zakończone są parzystymi rapetami oraz
szpilami, wyraźnie odbijającymi się na śniegu lub na mokrym podłożu. U dzików
rysuje się dość wyraźny dymorfizm płciowy. Wraz z wiekiem coraz bardziej wyraźne
stają się różnice wyglądu pomiędzy samcem a samicą. U odyńców przód staje się
bardziej masywny, zad natomiast staje się mniejszy, silnie umięśniony. Sylwetka lochy
wygląda bardziej jednolicie a masa ciała rozkłada się równomiernie na całej długości
zwierzęcia. U odyńców występuje również pędzel (okrywa włosowa napletka) dobrze
widoczny u dorosłych osobników.
W zależności od warunków bytowania dziki osiągać mogą różne przyrosty
masowe. Zdarza się że przelatek z łowiska bogatego w kukurydzę osiągnie większą
masę od wycinka żyjącego w łowisku mniej zasobnym w tak kaloryczne pożywienie.
Klasy wiekowe dzików (według których prowadzony był odstrzał) przez długi czas
ustalane były na podstawie wagi dzika. Obecnie zgodnie z założeniami biologii podział
ten determinowany jest wiekiem dzików. I tak w pierwszym roku życia dzik jest
warchlakiem, w drugim staje się przelatkiem, a następnie wycinkiem bądź lochą. Szczyt
formy osobnik zazwyczaj osiąga koło szóstego roku życia (ze statystyk wynika jednak,
iż rzadko który dzik dożywa tak długo w naszych łowiskach). Powinien on wtedy
ważyć około 150-250 kg, biorąc pod uwagę płeć oraz warunki bytowe danego
osobnika.
III. Odżywianie
Gatunek uważany jest za wszystkożerny z przewagą pokarmu roślinnego. W
zależności od miejsca występowania menu dzika jest zmienne i dostosowane do
aktualnie dostępnej bazy żerowej. Z owoców lasu dziki najchętniej żerują na owocach
dębu oraz buka, jak również na kłączach rozmaitych roślin. W przypadku braku
wystarczającej ilości pożywienia wybierają się w „odwiedziny" na pola, gdzie chętnie
żerują na ziemniakach, zbożu (zwłaszcza owsie oraz pszenicy), kukurydzy oraz
wszelkich możliwych płodach rolnych oraz owocach. Żerowanie to odbywa się
zazwyczaj na nasz koszt, w związku z tym dobrze jest zadbać o to, aby w czasie
wegetacji pól, dziki miały zapewniony spokój oraz żer w lesie (w postaci poletek
żerowych lub pasów zaporowych). Z pokarmu zwierzęcego podobnie jak z roślinnego
dzik nie wybrzydza niemal niczym. Z chęcią żeruje na larwach, jajach ptasich, rybach,
myszach a nawet nie gardzi padliną.
IV. Rozmnażanie i rozwój
Okres huczki u dzików zazwyczaj przypada na połowę listopada, wtedy to
dziki zbierają się w potężne watachy aby odbyć gody. Na czas huczki do watach
dochodzą samotniczo dotąd żyjące odyńce aby pokonać rywali i zdobyć
pierwszeństwo do pokrycia loch. Termin huczki został jednak tak bardzo zachwiany,
że zdarza się ona nawet wczesną wiosną a i bywały przypadki że huczka odbywała się
w okresie letnim (zachwianie to spowodowane jest często zbyt szybkim
przystępowaniem do godów osobników młodych). Ciekawostką jest, że w akcie
kopulacji orgazm u samców trwa nawet do 20 minut. Ciąża u loch trwa około 110 dni.
Zakładając, że huczka odbyła się planowo, warchlaki na świat przychodzą w marcu lub
kwietniu. W zależności od wieku oraz kondycji, locha wydaje na świat od 1 do 10
młodych. Do wyproszenia dochodzi w przygotowanym przez lochę barłogu, z którego
warchlaki nie wychodzą przez pierwsze dni życia. Młode karmione są mlekiem matki
przez około 100 dni, następnie mleko zastępowane jest pokarmem pobieranym przez
dorosłe dziki. Strzelenie lochy podczas okresu laktacji zazwyczaj powoduje śmierć
głodową u warchlaków, w przypadku, gdy uda im się przeżyć, stają się łatwym łupem
lisów oraz innych drapieżników. Przez okres pierwszych kilku miesięcy życia, locha
bardzo agresywnie broni swojego potomstwa przed ewentualnym zagrożeniem.
Charakterystyczna suknia w pasy zanika u warchlaków po około pół roku życia.
Pierwsza suknia zimowa ma zazwyczaj rudawy odcień. Dziki osiągają zdolność
reprodukcyjną zazwyczaj w 18-20 miesiącu życia. Coraz częstsze w przeciągu ostatnich
lat są huczki, w których udział biorą roczne loszki, wydając na świat jedno, rzadziej
dwa, słabe warchlaki. Dymorfizm między osobnikami męskimi a żeńskimi zaczyna
zarysowywać się w drugim roku życia. W trzecim roku rozwoju nie ma już większego
problemu z rozpoznaniem płci osobnika nawet ze znaczącej odległości.
V. Zachowanie
Dziki są zwierzętami prowadzącymi w miarę systematyczny tryb życia.
Wypracowują ulubione ścieżki (weksle) oraz ulubione żerowiska. Nieniepokojone
potrafią z dokładnością do kilku minut pojawiać się w tych samych miejscach
żerowych w przeciągu wielu dni. Wychodząc na żer lub na teren otwarty zazwyczaj
wybierają drogę pod wiatr aby mieć rozeznanie co może je czekać po opuszczeniu
bezpiecznych gęstwin. Najostrożniejsze są z reguły stare odyńce oraz lochy
prowadzące watachę (każda watacha bez względu na podział wiekowy prowadzona
jest przez lochę i to ona opuszcza jako pierwsza młodnik wyruszając na żer lub
podczas ucieczki). W obecnych czasach, dorosłe dziki nie mająprawie innych wrogów
niż człowiek (ataki wilków są sporadyczne). Pomimo swojej ostrożności dziki
prowadzą dość głośny tryb życia dostosowując odgłosy do sytuacji. I tak potrafią
rechtać z zadowolenia, wydawać pomruki lub głośno ciamkać i mlaskać podczas
żerowania. Równie głośno dziki oddają się ulubionym kąpielom błotnym, podczas
których pozbywają się pasożytów ze skóry oraz wzmacniają pokrywę pancerzową (to
w przypadku odyńców przygotowujących się do huczki). Młode dość często kwiczą
na skutek walk z rówieśnikami o znaleziony smaczniejszy kąsek. Zaniepokojone dziki
wydają charakterystyczny odgłos fuknięcia, polegający na głośnym wydechu powietrza,
świadczy on o tym że dzik jest zdenerwowany i zaraz rozpocznie ucieczkę. Dziki są
zwierzętami stadnymi i większość życia spędzają w watachach. Jedynie stare odyńce
oraz lochy przygotowujące się do wyproszenia żyją samotniczo. Na żer, dziki
wychodzą po zachodzie słońca i zazwyczaj żerują aż do wschodu. Zdarzają się jednak
przypadki (np. podczas mroźnych zim lub tuż po posianiu ich ulubionej kukurydzy) że
na żerowisku pojawiają się gdy słońce jest jeszcze na niebie. Najbardziej nieregularne
w żerowaniu są pojedynki, które potrafią nieraz zaskoczyć wychodząc na żer w pełni
dnia.
VI. Ekologia gatunku
W obecnych czasach, dziki nie mają praktycznie wrogów naturalnych i jedyna
większa presja na populację ma miejsce podczas odstrzału przez myśliwych. Jedynie w
okresie młodocianym mogą być narażone na atak drapieżników. Dlatego też często
spotyka się dziki zbliżające się do siedzib ludzkich a nawet zamieszkujących
śródmiejskie parki. Rola dzików w ekosystemach leśnych jest znacząca, gdyż uważane
są przez leśników jako przyjaciele lasu (zjadają pędraki oraz larwy owadów żerujących
na drzewach). W ekosystemach polnych ich obecność jest również wskazana gdyż w
sposób znaczący zmniejszają ilość pędraków oraz myszy żerujących na ludzkich
uprawach. Niestety tak się składa, że same chętnie żerują na uprawach przez co ich
populacja musi być zachowywana na odpowiednim poziomie. Jeśli chodzi o potencjał
rozrodczy dzika, to jest on imponujący, gdyż w dobrych warunkach środowiskowych,
zwierzęta te potrafią uzyskiwać nawet do 150 % przyrostu naturalnego w ciągu roku.
VII. Słowniczek
Barłóg — przygotowane legowisko dzicze.
Biegi — nogi dzika.
Buchtowanie — inaczej rycie.
Buchtowisko — miejsce, w którym zakopuje się kukurydzę, ziemniaki i inne aby
udostępnić je dzikom
Chwost — włosowa końcówka dziczego ogona.